Idea demokracji liberalnej w warunkach urynkowienia i mediatyzacji polityki – zagrożenia i oczekiwania

The notion of liberal democracy under conditions of marketisation and mediatisation of politics: threats and expectations

Abstrakt

Od lat 90 XX w. życiu politycznym uwidacznia się zjawisko erozji wartości demokratycznych wyrażone w słabnącym poziomie społecznego zaufania do idei demokracji liberalnej. Źródła tego zjawiska wynikają z inkoherencji jej sfery etycznej i mechanizmów decydowania politycznego, które nie potrafią uwolnić się od czynników patologicznych: korupcji, nepotyzmu i blokowania kanałów awansu zawodowego, itp. W zjawisku tym można dostrzec symptomy procesu starzenia się idei demokracji liberalnej i jej słabnięcia w obliczu nowych zagrożeń. O ile udało się idei demokracji pokonać „stare” zagrożenia: nacjonalizmu i egoizmu narodowego, to nie radzi sobie z nowym niebezpieczeństwami wynikającymi z procesu urynkowienia polityki i jej mediatyzacji, które dewaluują jej ideały wolności i różnorodności. Co więcej, w warunkach komercjalizacji polityki i pod presją marketingu politycznego traci znaczenie osnowy etycznej życia społecznego. Z tego względu sprawa obrony idei demokracji znalazła się w centrum zainteresowania instytucji Unii Europejskiej: Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej. Z inicjatywy tych instytucji został opracowany kilkuetapowy plan wzmocnienia idei demokracji: pierwszym etapem było wdrożenie regulacji prawnych dotyczących komunikacji cyfrowej; drugim, uruchomienie mechanizmów kontroli prawnej w zakresie ochrony danych osobowych, informacji wrażliwych, by nie zostały wykorzystane w marketingu politycznym i strategii mikro-targetingu oraz reklamy behawioralnej; trzecim, rozwijanie umiejętności weryfikacji źródeł informacji i reklamy intencjonalnej oraz fake newsów w ramach edukacji medialnej. Niezależnie od tego działania UE wynikają ze zobowiązania Wspólnoty do obrony wartości demokratycznych określonych w art. 11 Karty Prawa Podstawowych Unii Europejskiej wyrażonego w formule „Szanuje się wolność i pluralizm mediów”. Realizacja tego planu oznacza wejście UE do obszaru chronionego – sfery niezależnych mediów, co naraża ją na zarzut politycznej hipokryzji, intencjonalnego ograniczenia wolności słowa i swobodnego wyboru źródła informacji. Niezależnie od charakteru motywacji działania interwencyjno-ratunkowe prowadzą do pogłębienia dysharmonii między unijnym imperatywem obrony praw podstawowych ( w tym prawa do informacji ) i asekuracji bezpieczeństwa cyfrowego a postulatem ochrony wolności mediów – kanonu idei demokracji. Celem badawczym artykułu jest analiza interwencyjnej strategii UE w kwestii wzmocnienia idei demokracji liberalnej z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z procesu  urynkowienia polityki i jej mediatyzacji.                  

Since the 1990s, political life has been marked by the erosion of democratic values expressed in the weakening level of public trust in liberal democracy. The sources of this phenomenon stem from the incoherence of its ethical sphere and political decision-making mechanisms unable to free themselves from pathological factors: corruption, nepotism and the blocking of channels of career advancement, etc. In the phenomenon in question, one can see the symptoms of progressing ageing of the idea of liberal democracy and its weakening in the face of new threats. Insofar as democracy has managed to overcome the ‘old’ threats: nationalism and national egoism, it is failing to cope with the new dangers arising from the process of marketisation of politics and its mediatisation, which devalue its ideals of freedom and diversity. Moreover, under the commercialisation of politics and the pressure of political marketing, it is losing the importance of the ethical protective layer of social life. For this reason, the issue of defending the idea of democracy has become the focus of attention of the European Union institutions: the European Parliament, European Commission and European Council. On the initiative of these institutions,  a multiple-stage plan to strengthen the idea of democracy has been developed: the first stage was the implementation of the regulations concerning digital communication; the second, the activation of legal control mechanisms triggered to insure legal controls on the protection of personal data so that sensitive information is not used in political marketing and micro-targeting strategies and behavioural advertising; third, developing the ability to verify information sources and intentional advertising and fake news as part of media education. Separately, the EU’s action stems from the Community’s commitment to defend the democratic values set out in Article 11 of the Charter of Fundamental Rights of the European Union as expressed in the formula ‘The freedom and pluralism of the media shall be respected’. The implementation of this plan means the entry of the EU into a protected area - the sphere of independent media, which exposes it to accusations of political hypocrisy, intentional restriction of freedom of expression and the free choice of information sources. Regardless of the nature of the motivation, such interventionist rescue measures lead to a deeper disharmony between the EU’s imperative to defend fundamental rights (including the right to information), the safeguarding of digital security, and the postulate to protect media freedom - the dogma of the idea of democracy. The research objective of the article is to analyse the interventionist strategy of the EU in terms of strengthening the notion of liberal democracy, taking into account the limitations resulting from the process of marketisation of politics and its mediatisation.